Bregalnička bitka kojom su Srbi ostvarili presudnu pobedu u Drugom balkanskom ratu okončana je na današnji dan 9. jula 1913. godine.
Nešto posle dva sata ujutru 30. juna Bugari su napali srpske predstraže 4. i 10. puka na reci Bregalnici, čime su započeli Drugi balkanski rat.
Bitka koja je započela tada, i u istoriju je ušla pod nazivom Bregalnička bitka, trajala je od 30. juna do 9. jula.
Foto: Facebook.com/@kraljevinasrbijaks
Bugari su napad na Srbe izvršili iznenada, bez objave rata. Paralelno su napadnute i grčke trupe prema Solunu. Napad je označio konačni raskid Balkanskog saveza koji je prethodno zajedničkim naporima porazio osmansku Tursku u Prvom balkanskom ratu.
Trupe bugarske 4. armije ofanzivu su započele celom širinom fronta od Carevog vrha (Sultan Tepe) u Osogovskim planinama, do Udova na Vardaru. Pritom su snage 8. divizije prešle Bregalnicu u zoni Štipa napredujuću dalje, dok su delovi 7. divizije, na levom boku, zauzeli strateški bitnu poziciju stanice Udovo.
Srpske jedinice su na drugim pozicijama fronta pružale žestok otpor. Vojvoda Radomir Putnik, na osnovu valjane procene, odbio je tada sugestiju generala Bože Jankovića da započne povlačenje imajući u vidu silinu napada.
Narednog dana usledio je srpski kontranapad put Kočana.
Foto: Facebook.com/@kraljevinasrbijaks
Šumadska divizija uspela je tada da uništi dva bugarska puka u zoni sela Drenak, čime je 7. bugarska divizija primorana na povlačenje na levu obalu Zletovske reke. O žestini borbi svedoči činjenica da su Bugari na tom potezu imali tada 4.600 izbačenih vojnika iz stroja.
Do kraja drugog dana Moravska i Dunavska divizija srpske vojske odbacile su 4. bugarsku armiju na prvobitne položaje u zoni Krive Palanake.
Pripadnicima Šumadijske i Moravske divizije uspelo je 3. i 4. jula da potisnu Bugare i zauzmu visove kod sela Raičani. Trupe 4. i 7. divizije povukle su se delom razbijene na prostor nešto zapadnije od Kočana.
Bugarski napad u oblasti Krivolaka doveo je do poraza Timočke divizije, koja se potom povukla preko reke Bregalnice. Pošto su obe vojske na Krivolaku imale znatne gubitke, tempo napada Bugara je potom oslabio pa nije ostvarena namera daljeg napredovanja put Velesa.
Srpska komanda iskoristila je ovu okolnost da pregrupiše trupe, da bi potom Drinska i Šumadijska divizija nastavile ofanzivu na Kumanovo odnosno Veles.
Srpski uspesi, kao i paralelno napredovanje Grka ka Strumici, blokirali su dalje poteze bugarske komande.
General Stilijan Kovačev 7. jula naredio je bugarskim trupama povlačenje na Kalimansku visoravan, u strahu od potpune vojne katastrofe.
Devetog jula Bugari se povlače preko reke Kamenice, pritoke Bregalnice. Srbi pritom zauzimaju Radoviš. Pošto su se zatim Bugari povukli u Carevo Selo, Bregalnička bitka je okončana.
Ukupni gubici tokom Bregalničke bitke, na obe strane, bili su ogromni. Više od 16.000 srpskih vojnika izbačeno je iz stroja. Procene o bugarskim gibicima se razlikuju, zvanična Sofija priznaje da ih je bilo više od 20.000.
U boju su se, sa srpske strane nalazile 1. i 3. armija, sa ukupno oko 191.000 vojnika. Na suprotnoj strani, bugarska 4. armija sa dopunama raspolagala je sa oko 184.000 vojnika.
Pošto se po okončanju Prvog balkanskog rata otvorilo pitanje raspodele novooslobođenih teritorija, koje je do tada držala Turska, a zbog činjenice da je Austrougarska, uz saglasnost Italije, osporila realizaciju prethodno dogovorene teritorijalne podele, kako bi bio onemogućen izlaz Srbije na more, očekivala se arbitraža Rusije u sporu oko razgraničenja.
Vlasti u Sofiji međutim, nesumnjivo i na podsticaj Austrougarske, odučile su se na munjevit napad na Srbe i Grke, verujući da će vojničkom pobedom staviti druge pred svršen čin.
Tako je napadom u prvim jutarnjim satima, pod okriljem noći 29. na 30. jun 1913, bugarska započela Drugi balkanski rat. Prostor Bregalničke bitke uglavnom je obuhvatao rejon Osogovske planine, prema jugu i jugozapadu.Osim sa Srbijom Bugarska je ratna dejstva odmah započela i protiv Grka (2. bugarska armija). Zvanična Sofija bila je nazadovoljna činjenicom da su Grci tokom Prvog balkanskog rata oslobodili Solun.
Bugarski generalštab, još tokom trajanja Prvog balkanskog rata, započeo koncentraciju trupa prema Srbima, počev od sredine maja, povlačeći snage sa prostora Trakije. General Stilijan Kovačev je tako već 20. juna naredio pripremu za napad, koji je započeo deset dana kasnije.
Novoimenovani zapovednik bugarskih trupa general Ratko Dimitrijev, pošto je poraženi general Mihail Savov smenjen, odlučuje se na promenu taktike. Bugari tada napadaju Srbe na Timoku, put Knjaževca i južnije Pirota. Bugarske trupe su uspele da uđu u nebranjeni Knjaževac 7. jula, da bi se ubrzo povukle.
Paralelno, Rumunija je 10. jula objavila rat Bugarskoj.
Pošto su bugarske trupe bile koncentrisane prema Srbima ispostavilo se da su Rumuni bez otpora nastupali prema Sofiji. Njihovo dalje napredovanje obustavio je nemački car.
Na jugoistoku, turske snage pod komandom Enver paše napale su Bugare 13. jula, prešavši crtu Enos Midija koja je predviđena kao linija razgraničenja po okončanju Prvog balkanskog rata između Turske i Bugarske. Turci su tako povratili Jedrene 22. jula.
Bugarska je, poražena na svim frontovim, molila za primirje. Vojne operacije su obustavljene poslednjeg dana jula. Mirovni ugovor je konačno potpisan 10. avgusta u Bukureštu.
Pobedom u Balkanskim ratovima Srbija je oslobodila Staru i Južnu Srbiju, odnosno prostor današnjeg Kosova, dela Metohije, Raške oblasti, kao i današnju Severnu Makedoniju.
Autor: Dobrivoje Katanić
