Misterija skopske crkve Sv. Bogorodice Trojeručice, mesta gde se krunisao car Dušan

Srednjovekovna svedočenja kažu da je to bila jedna od najlepših crkava u gradu

Postoji tajna vezana Skoplja i Staru skopske čaršije, koja još uvek nije otkrivena. Reč je o još uvek neotkrivenom mestu najvećeg i najvažnijeg srednjovekovnog verskog hrama, crkve Sv. Bogorodice Trojeručice.

Sa duhovne tačke gledišta, crkva je bila izuzetno važna, u njoj su se krunisali carevi, a narod je izuzetno poštovao kult sv. Bogorodice Trojeručice. Srednjovekovna svedočenja kažu da je to bila "jedna od najlepših crkava u gradu". Crkva verovatno nalazila između reke Serave i tvrđave (Kale). To doslovno znači da se nalazilo u čaršiji, prema tadašnjoj toponimiji i podeli Gornjeg i Donjeg grada.

Vizantijski izaslanik i diplomata Teodor Metohit, koji je 1299. godine došao u Skoplje, napisao je:

Sledećeg dana po dolasku u Skoplje, išli smo na poklonjenje u najlepšu crkvu u gradu Sv. Bogorodica Trojeručica.

Koji je bio razlog njegovog dolaska u Skoplje? Uspon srpske moći na ovim prostorima zabrinuo je Vizantiju, a vizantijski car je želeo da svoju maloletnu ćerku oženi kraljem Milutinom. Taj neobični brak je kasnije zaključen. Da je vizantijski diplomata bio malo precizniji u svom opisu, danas bismo možda znali gde se nalazila važna verska zgrada. Ono što vidimo je da sve ukazuje da je crkva bila negde dole, ispod tvrđave, ali gde? Ali to nam ne može nam reći ništa tačnije o tačnom mestu crkve.

Čuvena Milutinova povelja iz 1300. godine navodi da "carski put vodi od Serave do Svete Trojice, u pravcu puta ka Obli Pirgu (Okrugla kula)“. Očigledno je da se radi o toponimima iz čaršije i tvrđave. Neki istoričari u poslednje vreme zastupaju tezu da se srednjovekovna crkva Trojeručica nalazila na mestu sadašnje crkve Rođenje Presvete Bogorodice.

Na to ukazuju predmeti naslikani na staroj gravuri Skoplja koji pokazuju nekoliko verskih hramova. Inače, čudotvorna ikona Sv. Bogorodica Trojeručica doneta je iz Jerusalima u Skoplje oko 1230. godine i poklonjena sabornoj crkvi. Ovo je posebno zanimljiva činjenica. Na toj ikoni je još jedna, treća ruka, dodata u donjem uglu. Kasnije je ikona preneta iz Skoplja u manastir u Hilandaru i u tom manastiru se mogla dugo videti.

Crkva je sagrađena krajem 11. i 12. veka i imala je izuzetno važnu ulogu u gradu. Kasnije je, pre dolaska Osmanlija, bilo sedište patrijaršije i krunisano za cara Dušana 1346. godine.

U poslednje vreme otkriveni su neki novi detalji kojima ranije nismo obraćali dovoljno pažnje. Naime, reč je o originalnim svedočanstvima, koja kažu da je istoimena crkva dolaskom Turaka adaptirana. U putopisu nadbiskupa Andreje Bogdanija iz 17. veka doslovno se kaže da je u Skoplju bilo „15.000 kuća, od kojih samo 10 katoličkih, sa sveštenikom koji je živeo od prihoda od vinograda. U njemu nema crkve, a katedrala Sv. Veneranda je bila veoma lepa i može se uporediti sa italijanskom, sada su je Turci sa svom robom uzeli i pretvorili u džamiju."

Tekst sa italijanskog na makedonski prevod Alenke Lape kaže da je sv. Veneranda na latinskom znači "veoma poštovana", što znači Bogorodica. Očigledno ne može postojati nijedna druga crkva koja je "bila veoma lepa i može se uporediti sa italijanskom", osim saborne crkve Sv. Bogorodice Trojeručice.

Još jedno originalno svedočenje ostavio je. Skopski paroh vaovani Kulinovi napisa napisao je 1671. godine: „U Skoplju saborna crkva Sv. Njeno Veličanstvo je već pretvorena u džamiju“.